Borsa Emir Tipleri

Borsa Emir Tipleri ve Anlamları

Borsa da işlem yapan yatırımcılar bir varlık alışı yada satışı gerçekleştirmek istediğinde aracı kuruluşlar tarafından emir iletimi yapmalıdır. Emir iletimleri yatırım aracına göre çeşitlilik göstermektedir. Bu konumuzda borsa da bulunan emir tiplerini inceleyeceğiz. İlk olarak emir çeşitlerini sıralayalım ardından tek tek açıklayalım. Hazırsanız başlayalım.

Emir Türleri

1. Limit Fiyatlı Emir
2. Piyasa Emirleri
3. Piyasadan Limite Emirler
4. Dengeleyici Emirler
5. Koşullu Emirler
6. Kotasyon Emirleri
7. Orta Nokta Emirleri
8. Açığa Satış Emirleri
9. Ağırlıklı Ortalama Fiyat Emirleri

1- Limit Fiyatlı Emir Nedir?

Fiyatın ve miktarın önceden belirlenerek girildiği emir türüdür. Örneğin ABC hisse senedini almak veya satmak istediğinizde Kaç Lira’dan almak ve satmak isterseniz o fiyatı yazabilir ve kaç adet almak ve satmak isterseniz yine hisse adedini yazıp emir verebilirsiniz. Limit Fiyatlı emir gerçekleşmediği zaman, emrin geçerlilik süresi sona erdiğinde örneğin gün sonunda iptal olur.

2- Piyasa Emri Nedir?

Piyasa emirleri (market order), fiyat olmaksızın sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Karşı taraftaki en iyi fiyatlı emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Bu emir tipi, sadece KİE olarak girilebildiğinden karşı tarafta eşleşecek hiçbir emir yoksa otomatik olarak iptal edilirler.

Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasa emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasa emirleri seansın sürekli işlem veya takip eden tek fiyat bölümüne aktarılmaz, iptal edilir.

Piyasa emirlerinde sabit maksimum emir değeri sınırı uygulanmamaktadır, her bir pay sırası için ilgili sırada geçerli olan maksimum emir değeri sınırı kullanılır (detaylı bilgiye 5.6.4 Emirlerde Uygulanan Değer Sınırları bölümünden erişilebilir). Bu tutar en son işlem
fiyatı üzerinden hesaplanır.

Son işlem fiyatı yoksa bir önceki kapanış fiyatına bakılır. Her ikisinin de olmadığı durumda manuel olarak Borsa tarafından girilen bir fiyat varsa ona bakılır yoksa işlem olana kadar sistem tarafından piyasa emri girilmesine izin verilmez.

3- Piyasadan Limite Emirler Nedir?

Piyasadan Limite Emirler (Market To Limit Order), piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme  dönüşürler.

Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). Maksimum 3 milyon TL sınırına tabidir. Bu tutar piyasa emirlerinde olduğu gibi belirlenir.

Açılış, kapanış bölümleri ve tek fiyat yönteminde emir toplama aşamasında girilen piyasadan limite emirleri, eşleştirme başlayana kadar emir defterinde bekletilir, eşleştirme başladığında ise işleme dönüşür. İşleme dönüşmeyen piyasadan limite emirleri sürekli işlem aşamasına geçerken
gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz). İlgili açılış, kapanış ve tek fiyat bölümünde
fiyat oluşmaması hâlinde veya seansın sürekli işlem bölümünde girildikleri anda hiç işleme dönüşmemiş olmaları hâlinde piyasadan limite emir iptal edilir.

4- Dengeleyici Emir Nedir?

Dengeleyici Emirler (Imbalance Orders), açılış ve kapanış seansları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba katılmayan ancak  belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerdir. Bu tip emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilirler.

5- Koşullu Emir Nedir?

Koşullu Emirler, girilen emrin aktif hâle gelmesi veya işleme dönüşebilmesi için bazı koşulların tanımlanabildiği emirlerdir. Dört şekilde verilebilir:

1. Miktar Koşullu Emirler: Belirtilen fiyat seviyesinde emrin içerdiği miktarın tamamı karşılanmıyorsa, işlem görmeyen emirlerdir. Ancak emrin içerdiği miktarın tamamının karşılanması hâlinde işleme tabi olurlar. Bu tür emirlere örnek olarak verilebilecek hepsi ya da hiçbiri (AON – All or None), gerçekleşmezse iptal et (Fill or Kill) türü emirlerin devreye alınma
   zamanı ayrıca duyurulacaktır.
2. Fiyat Koşullu Emirler: Bir sermaye piyasası aracının cari fiyatının veya emir defterindeki en iyi alış veya satış fiyatının, koşul olarak belirtilen fiyat seviyesine ulaşması durumunda ilgili
   veya tanımlanmış bir diğer sermaye piyasası aracının emir defterinde aktif hâle gelen veya işleme dönüşen emirlerdir. Devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.
3. Zaman Koşullu Emirler: Seansın önceden belirlenen bir bölümünde aktif hâle gelen veya seansın bir bölümünde geçerli olmak üzere girilen emirlerdir (örneğin açılışta ve kapanışta geçerli olan emirler – at open / at close). Devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.
4. Kısmi Görünme Koşullu Emirler: Limit fiyatlı emirler, kısmen görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde
   gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal
   edilinceye kadar devam eder. BISTECH Sistemine geçişte devreye alınmamış, daha sonra 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır.

6- Kotasyon Emri Nedir?

Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir.

7- Orta Nokta Emri Nedir?

Orta Nokta emri (Mid-Point order), normal emir defterine kıyasla daha büyük miktarlı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine imkân sağlayan ve piyasa katılımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emir türüdür. Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır. Orta Nokta emirlerinin değeri, asgari 100.000 TL, azami 30 milyon TL olabilir. Ancak kısmi işlem görme durumunda, kalan kısım asgari sınırın altına düşse bile emrin kalan miktarında değişiklik yapılmadığı sürece bu kısıt aranmaz.

Emirler sürekli olarak otomatik eşleşmeye tabidir ve normal emir defterinde bekleyen en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin fiyatlarının aritmetik ortalaması ile fiyatlanır, ayrı ve kapalı bir emir defterinde işlem görür.

İşlem gerçekleşmesinin ardından miktar bilgisi piyasaya gönderilir; işlemin miktarı ve hacmi, ilgili sıranın miktar ve hacmine dâhil edilir ancak fiyat istatistikleri piyasada yayımlanmaz. BISTECH  Sistemine geçişte devreye alınmamış, daha sonra 27/06/2016 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır. Orta Nokta emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.

8- Açığa Satış Emri Nedir?

Açığa satış emirleri, SPK ve Borsa düzenlemeleri uyarınca yapılan açığa satış işlemlerine ilişkin emirlerdir. Bu emirlerde SPK ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen fiyat sınırlamalarına uyulur. Açığa satış nedir nasıl yapılır daha fazla detay için TIKLAYIN

9- Ağırlıklı Ortalama Fiyat Emri Nedir?

Gün sonunda ilgili sırada oluşan AOF ya da kapanış fiyatı gibi bir fiyatı referans alarak işlem
gerçekleştirilmesine imkân veren yeni bir emir/işlem türüdür. İşleme referans olarak AOF’nin
kullanılması kararlaştırıldığından bu tür emir ve işlemler AOF’den işlemler olarak
adlandırılmaktadır. Bir payın sırasında gün sonunda oluşacak AOF baz alınarak, ya bu fiyat üzerinden ya da bu fiyata belirli bir sayıda fiyat adımı uzaklıkta fiyatlar ile gün içerisinde işlem
yapılır. Bu yolla:

Gün sonu oluşacak AOF’den işlemlerin gerçekleşmesine imkân tanımanın yanı sıra, İşlem günü sonunda pay sırasında oluşacak “AOF ± Borsa tarafından belirlenecek sayıda fiyat

adımı” seviyesinden gün içinde işlem yapma imkânı sağlanır. Merkezi emir defterinden ayrı bir sırada işlem görürler (Örneğin GARAN.AOF sırasında). İşlem gerçekleşmesinin ardından piyasaya bilgi verilmez ancak işlem bilgileri Günlük Bültende yer alır.

Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum miktar kontrolü
yapılır. AOF (TAR) emirlerin içereceği miktarın yapılan düzenleme uyarınca minimum 100.000 lot maksimum 10 milyon lot olması gerekir. AOF’den işlemlere ilişkin detaylı bilgi Ek-18’deki “Emir Tiplerine İlişkin Örnekler”de AOF
(TAR) Emri başlığı altında yer almaktadır. Bu emir türü, 30/09/2016 tarihinden itibaren devreye alınmıştır. AOF’den (TAR) emirler yalnızca BIST 30 kapsamındaki paylarda kullanılır.

10-Küsürat Emir Nedir?

İşlem biriminin içerdiği miktardan daha az miktarda verilmiş emirlerdir. Küsurat emirlerde; sadece miktar girilir, fiyat yazılmaz ve küsurat işlemi o anda ilgili sermaye piyasası aracının “.E” Sırasındaki son işlem fiyatından gerçekleştirilir. Küsurat emirler, karşı küsurat emirlerle kısmen eşleşebilir.

Ayrı bir işlem sırasında bir adedin altındaki miktarlarla gerçekleştirilecek küsurat işlemler aynı paya ait normal emir defterinde oluşan en son işlem fiyatı ile fiyatlandırılacaktır. Örneğin ABCDE.KE (Kesir) sırasında gerçekleşen 0,3 adetlik bir işlem ABCDE.E sırasında gerçekleşen son işlemin fiyatını alacaktır. Devreye alınma zamanı ayrıca duyurulacaktır.

Borsa İstanbul Tarafından yayınlanan Prosedüre göre sermaye piyasası araçlarında kullanılan emir türleri bu şekildedir.

Borsa emir tipleri ve Anlamları yazımızın sonuna geldik umarım faydalı bir yazı olmuştur hoşçakalın

---

Kaynaklar: Borsa İstanbul

Borsa İstanbul tarafından 01.03.2016 tarihinde yayınlanan bu prosödör 04.11.2019 tarihinde 14. Sürüm olarak yayınlanmıştır. Prosödürün güncel haline ve emir tiplerinde değişiklik olup olmadığına www.borsaistanbul.com resmi sitesi üzerinden ulaşabilirsiniz.