Murat Aksoy
Tek Fiyattan Emir Toplama Nedir?
Tek Fiyat yöntemi, kısaca aşırı oynaklık gösteren finansal araçlarda tek fiyat üzerinden işlem yapılması anlamına gelir. Sermaye piyasası kurulunun (SPK) sürekli işleme konu edilmek için gerekli şartları taşımayan veya oynaklığın yüksek olduğu sermaye piyasası araçlarında (hisse senedi gibi) belli bir fiyattan emir toplanıp gün içinde belirlenmiş bir veya birden fazla zamanlarda alış satış işlemlerinin gerçekleştirilmesidir.
SPK tek fiyattan emir toplama yöntemini önceden belirlenen hisselere sürekli olarak uyguluyordu. Son düzenlemeler ile oynaklığın (Çok hızlı düşen ve yükselen; gün içinde yüzde 10 oynayabilen) yüksek olduğu hisse senetleri gibi yatırım araçlarına da belirli süreler aralığında tek fiyat yöntemi uygunlanmaya başlandı. Bu uygulamanın amacı hisse senetleri üzerindeki aşırı oynaklıkğı azaltmak ve yatırımcıyı korumaktır.
Hisse senetleri üzerinden devam edeyim. Hisse senedi işlemleri Borsada Tahta esnasında fiyatların oynaklığından dolayı SPK ilgili şirkete açıklanmış yada açıklanmamış bir haberiniz var mı diye sorar, şirketin açıklanmış bir haber yada verisi yoksa yatırımcıyı zarar uğratacak işlemlerin yaşanmaması ve fiyat hareketlerine denge getirmek için hisse senedi ilk olarak açığa satış ve kredili işlemlere kapatılıyordu. Oynaklığın devam etmesi durumunda ilgili şirketin hisse senedi Brüt takasa sokuluyordu. Bu tedbirleri yeterli görmeyen SPK son olarak tek fiyattan emir toplama yöntemini devreye soktu. Bu yöntem ile hisse belirli aralıklarla alış satışa konu edilerek fiyatı sabit kalır.
Hisse Fiyatı Neden Hareket Etmiyor?
Sorularla cevap vermek daha mantıklı olacaktır. Yukarıda da anlattığım gibi tek fiyat yöntemi hisse fiyatlarındaki oynaklığı durdurmak ve yatırımcıyı korumak için bir tedbirdir. Bu sebeple belli işlem saatleri haricinde hisse fiyatı hareket etmez. Belirlenen işlem saatlerinde de hisse fiyatı üzerindeki emirler sırasına göre uygulanır.
Tek Fiyat Emir Toplama Uygulamasında Hisse Alış Satış İşlemi Nasıl Olur?
Tek Fiyat emir toplama uygulamasında hisse almak için, seans içinde veya seans başlamadan önce alış emirlerinizi girin. Alış emriniz seans içinde sıraya konulur. Sırası geldiğinde alış emri girdiğiniz fiyattan yeteri kadar satıcı var ise emriniz gerçekleşir.
Tek fiyattan satış işlemi de aynı şekilde uygulanır. Satış emri girdiğinizde satış emriniz sıraya konulur. Tek fiyat işlem saatlerinde satış emri girdiğiniz miktarda alıcı var ise satış işleminiz gerçekleşir.
Yeterli miktarda alıcı veya satıcı bulunmaması durumunda emriniz seans içindeki diğer işlem saatinde tekrar sıraya konulur. Gün içinde alıcı yada satıcı bulamamanız durumunda emriniz gün sonunda iptal edilir.
Tek Fiyattan Emir Toplama Kaç Gün Sürer?
Tedbirler kapsamında uygulanan Tek Fiyattan emir toplama yöntemi için alış ve satış saatleri belirlenmiştir fakat kaç gün süreceği belirlenmemiştir. Alınan tedbir kapsamında ilgili her yatırım aracı için gün sayısı SPK tarafından tedbir tarihinde belirlenir.
Tek Fiyat Emir Toplama İşlem Saatleri Nedir?
Tek fiyattan emir toplama saatleri, SPK tarafından belirlenir. Günüm belli saatlerinde emirler sırasına göre toplanır ve alış satış işlemleri gerçekleşir. SPK kurulunun belirlediği Tek fiyattan emir toplama saatlerine aşağıdaki tablodan ulaşabilirsiniz.
Tabloda da gördüğümüz gibi tek fiyat yöntemi işlemleri günde 5 kez uygulanır. Seansın ilk emir toplama ve fiyat belirleme süreci açılış seansıdır. İkinci emir toplama ve fiyat belirleme seansı sürekli işlem bölümünün başlangıcı ile başlar ve bitiş saatinden 5 Dakika önce son bulur.
Aynı gün içinde işlem görmeyen ve kalan emirler bir sonraki tek fiyat sürecine dahil edilir.
Tek Fiyattan Emir Toplama Aşamaları Nedir?
- Emirler Sisteme iletilir ve fiyat-zaman önceliği kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz.
- Girilmiş olan emirlerin fiyatları iyileştirilebilir, kötüleştirebilir, miktarları azaltılabilir, artırılabilir (fiyat değiştirildiğinde ve/veya miktar arttırıldığında emrin önceliği değişir).
Emirler, istenildiği an iptal edilebilir. - GİP, YİP, PÖİP ve NYİP hariç olmak üzere açılış seansları haricinde açığa satış emri
girilebilir. Denge (teorik eşleşme) fiyatı, miktarı ve denge fiyatından karşılanmayan emir miktarları yayımlanır. - Seansın başladığına dair mesaj gönderilir. Seansın Açılış ve Kapanış bölümleri hariç olmak üzere özel işlem bildirimi gerçekleştirilebilir.
- Limit, Piyasa, Piyasadan Limite, Kalanı İptal Et ve Dengeleyici emirler, emir toplama aşamasında girilebilecek emir türleridir.
- BISTECH ile gelen yeni yapıda emir toplama aşamasının sona erip açılış/kapanış fiyatının belirlenmesi için emir toplama süresinin belli bir zaman aralığında rastlantısal bir anda kesilmesi söz konusudur. Bu zaman aralığı 30 saniye olarak planlanmıştır. Emir
toplama aşamasını takip eden eşleştirme aşaması 30 saniye içinde herhangi bir anda başlayacak ve bu süre başlayıncaya kadar emir girişi devam edecektir.
Tek Fiyat Belirleme Aşamaları Nedir?
Emir toplama sonrasında, Sisteme iletilmiş alım satım emirlerinin değerlendirilip hesaplamaların yapılarak işlem fiyatının belirlenmesi ve uygun emirlerin eşleştirilmesi sonucu işlemlerin gerçekleştirilmesiyle sonuçlanan aşamadır. Bu aşama için ayrılan maksimum süre 5 dakika olup, eşleştirme süresi fiilen işlem yoğunluğuna bağlı olarak değişmekte ve yaklaşık olarak 1 dakika sürmektedir. Aynı seans içinde tek fiyat belirleme süreçlerinde işlem görmeyerek kalan ve geçerliliği devam eden emirler bir sonraki tek fiyat sürecine aktarılır. Bu aşamada;
- Emir girilemez.
- Emirler üzerinde değişiklik yapılamaz.
- Emirler iptal edilemez.
- Özel işlem bildirimi yapılamaz.
- Eşleştirme, daha önceden tanımlanan eşleştirme zamanın başlangıcından ilk 30 saniye içinde rastlantısal olarak başlar. Devre kesicileri takip eden eşleştirme seansı raslantısal olarak değil belirlenen saatinde başlar.
- Eşleştirme sonrası işlem fiyatları ve kalan emir bilgileri yayınlanır.
- Eşleştirme sonrası işlem fiyatları ve kalan emir bilgileri, emir ve fiyat derinliği ekranında 1’er kademe olarak yayınlanır
Emir toplama aşamasında;
Emir derinliğini göremezsiniz. Fiyat derinliğini göremezsiniz. Gerçekleşen işlemleri göremezsiniz. Emir defter ekranını görebilirsiniz. Enstrüman bilgilerini görebilirsiniz. Piyasa mesajlarını görebilirsiniz. Emir toplama aşaması bittiğinde tüm verileri görebilirsiniz.
Tek Fiyat Belirlenememesi Durumunda;
Açılış fiyatı / tek fiyat belirlenemediği takdirde girilmiş olan limit fiyatlı emirler ve mevcut kurallar dâhilinde takip eden emir toplama
sürecine aktarılır. Tüm gün boyunca işlem görmeyen emirler bir sonraki güne aktarılmaz, günün sonunda iptal edilir.
Tek fiyattan emir toplama işlemi SPK tarafından yatırımcıları korumak ve piyasa dengesini sağlamak amacıyla uygulanmaktadır.
