Para Arzı Nedir?
Para Arzı Nedir?
Para arzı, bir ekonomi içerisinde, dolaşımda bulunan toplam para miktarıdır. Dolaşımdaki kağıt ve madeni paraların yanı sıra bankalardaki mevduatlarda para arzına dahildir. Bir bankadan 100 Türk Lirası borç aldığınızda banka parayı sizin hesabınıza yatırır. Daha önce kullanımda olmayan 100 Türk Lirası artık kullanılabilir hale gelir. Hesabınıza yatıran bu para ile bir şeyler satın almaya başladığınızda para arzı artmış olur.
Para arzını merkez bankası sadece para basarak belirlemez. Para arzının büyük bir kısmı ticari bankaların kredi vermesi ile oluşur. Bankalar kredi vererek istedikleri kadar para yaratamazlar. Çünkü bankalar mevduat olarak topladıkları paranın hepsini kredi olarak dağıtamazlar. Toplana paranın bir bölümünü zorunlu karşılık olarak Merkez Bankasının belirlediği oranda Merkez Bakası’na yatırmak zorundadırlar.
Yine Merkez Bankası tarafından belirlenen kısa vadeli faiz oranları bankaların para yaratma sürecini etkileyen en önemli unsurdur. Faiz oranı arttığında bankalardan kredi almak daha maliyetli hale gelmektedir. Dolayısıyla kredi kullanım oranı düşer. Bankalar daha az kredi kullandırır. Dolayısı ile Faiz oranları artış gösterdiğinde para arzı azalır. Durum tam tersine döndüğünde Merkez Bankası faiz oranını düşürdüğünde kredi kullanım maliyeti de düşer. İnsanlar düşük mali,yet ile daha fazla kredi kullanırlar ve para arzı çoğalır.
Para arzının sürekli artması parayı değersizleştirir ve enflasyona sebep olur. Bu sebeple merkez bankası faiz oranlarını sürekli değiştirerek para arzı üzerinde etkili olur. Para arzı ile faiz ters orantılıdır. Faiz arttıkça para arzı azalır, faiz oranları düştükçe para arzı çoğalır.
Para arzının İngilizce karşılığı ‘Money Spply’dir. Para arzı Türkiye’de en dar ve en geniş olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Para arzı grupları;
En dar para arzı grubu; M0
- Dolaşımdaki Para ve Banka kasalarında olan paradan oluşmaktadır.
Dar Para Arzı M1
- Dolaşımdaki para, banka kasalarında olan para, Türk Lirası ve Yabancı Para vadesiz mevduat
Geniş Para Arzı M2
- Dolaşımdaki para, banka kasalarında olan para, Türk Lirası ve Yabancı Para vadeli mevduat
En Geniş Para Arzı M3
- Dolaşımdaki para, banka kasalarında olan para, Türk Lirası ve Yabancı Para vadesiz mevduat, Repo ve Para piyasaları, Bankalar tarafından ihraç edilen menkul kıymetler
Paranın değeri faiz ile ölçüldüğünden faiz oranları düşerse para arzı çoğalır, faiz oranı yükselirse para arzı düşer. Bu durumunu da örneklendirerek açıklayayım.
Örneğin; Merkez bankası faiz oranlarını aşağıya çektiğinde, İnsanların kredi kullanma oranı artar. İnsanlar düşük maliyetler ile kullandığı kredileri diğer ihtiyaçları için harcarlar böylelikle piyasada para çoğalır ve para arzı çoğalmış olur. Merkez bankası faiz oranlarını arttırdığında kredi kullanım oranı azalır. İnsanlar daha az kredi kullandıkları için daha az alışveriş yaparlar böylelikle dolaşımdaki para azalır ve para arzı azalmış olur.
Merkez bankaları faiz oranları üzerinde oynama yaparak, para arzını kısar yada çoğaltırlar bu sayede enflasyonu dengede tutmak isterler. Merkez bankaları Para arzını arttırmak isterlerse genişletici para politikası uygularlar para arzını azaltmak isterlerse daraltıcı para politikası uygularlar.
Para Arzını Etkileyen Faktörler
Merkez bankaları tarafından kontrol edilen para arzını etkileyen faktörler, Merkez bankalarının çeşitli para politikası araçlardır. Para politikası araçları; Kesin alım ve satım işlemleri, Repo, Ters Repo, Döviz işlemleri, zorunlu karşılıklar, faiz oranları, iskonto oranı gibidir.
Merkez bankaları haricinde para arzını etkileyen bazı faktörlerde vardır bunlar; Dolaşımdaki para miktarı, Türk Lirası ve Yabancı Para vadeli yada vadesiz hesapların sayılarındaki değişim, ülke vatandaşlarının banka dışında elinde nakit olarak bulunan para ve diğer kıymetler para arzını etkilemektedir.
Para Arzı Neden Artar ve Azalır?
Yukarıda da belirttiğim gibi merkez bankaları enflasyon oranlarını dengede tutmak ve paranın değerini korumak için için para arzını arttırıp azaltabilirler.
Para Arzı Nasıl Belirlenir?
Ekonomilerde para arzı,parasal taban çarpan mekanizması ve kaydi para çarpan mekanizması aracılığıyla belirlenir.
Parasal Çarpan Mekanizması:
parasal taban,dolaşımdaki nakip para ve bankaların merkez bankasında tuttukları kanuni karşılıkların toplamından meydana gelir.
Parasal Taban (M0)
Parasal taban nakit ve bankaların kanuni karşılıklarının toplamıdır. Burada kanuni karşılık olarak belirtilen ifade, Her banka, kendisine yatırılan paranın belli bir kısmını Merkez Bankası’na yatırmak zorundadır. Kanuni Karşılık, Paranın ne kadarının Merkez Bankası’na yatırılacağını gösteren orandır. Örneklendirerek açıklamam gerekirse
Örneğin ABC Bankasına 1000 TL’lik vadesiz mevduat hesabı açıldığında, Kanuni karşılık oranı %20 olduğu varsayıldığında, ABC Bankası yatırılan paranın %20’sini Merkez bankasına yatırmak zorundadır. Yani 1000 TL için 200 TL merkez bankasına yatırılmalıdır. Merkez bankasında biriken bu paranın toplamına kanuni karşılık denilmektedir. Paraal taban için Merkez Bankası parası da denilmektedir.
Para Arzı Belirleyen Faktörler Nedir?
- Piyasadaki nakit miktarı
- Merkez bankalarında bulunana bankalara ait nakit miktarı
- Kanuni karşılık oranı
- Halkın nakit olarak elinde tuttuğu paranın bankada bulunan paraya oranı
Merkez bankaları kanuni karşılık oranı yardımı ile para arzını belirlemede önemli bir rol üstlenir.
Para ile İlgili Kavramlar
Nakit: Merkez bankası tarafından basılan kağıt paralar ile darphane tarafından basılan bozuk paralardır.
Vadeli Mevduat: Belirli bir vade sonunda çekmek üzere bankada açtırılan yerli ve yabancı para cinsinden hesaplardır. Halk arasında faiz hesabı da denilmektedir.
Vadesiz Mevduat: İstenildiği zaman çekilmek üzere, yerli ve yabancı para cinsinden açılan hesaptır.
Rezervler: Merkez bankasının kasasında duran paranın toplamına denilmektedir.
Merkez Bankası: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, temel olarak ülkemizde para ve kur politikalarının yönetilmesinden sorumlu kurumdur.
Faiz: Banka ve benzeri bir yere ya da bir kimseye belli bir süre işletilmek üzere ödünç verilen paranın kullanımına karşılık olarak alınan kâr; başkasının parasını belli bir süre kullanmak, işletmek için ödenen para.
Enflasyon: Dolaşımda bulunan para miktarıyla, malların ve satın alınabilir hizmetlerin toplamı arasındaki açığın büyümesi nedeniyle ortaya çıkan ve fiyatların toptan yükselişi, para değerinin düşmesi biçiminde kendini gösteren ekonomik ve parasal süreç.
